Trong khi nhiều người nỗ lực trưởng thành bằng cách đối diện với sai lầm của bản thân, thì cũng có không ít người chọn cách trốn tránh trách nhiệm. Họ mặc định rằng những điều tồi tệ xảy ra đều do người khác gây ra, từ đồng nghiệp, người thân đến cả xã hội. Từ đó, họ sống trong một trạng thái căng thẳng, thù địch, và luôn cảm thấy bị "tổn thương" bởi thế giới xung quanh.
Theo bác sĩ tâm lý M. Scott Peck – tác giả cuốn The Road Less Traveled, sự khác biệt cơ bản giữa người có tâm trí lành mạnh và người độc hại chính là cách họ nhìn nhận về lỗi lầm. Người có nội lực vững vàng thường chủ động nhận lỗi, vì họ hiểu rằng việc thừa nhận là bước đầu tiên để trưởng thành và sửa sai. Ngược lại, người có tâm trí rối loạn lại luôn tìm lý do để biện minh, đổ lỗi và coi mình là nạn nhân của hoàn cảnh.
Peck từng nhận định một cách sâu sắc rằng: "Người tâm lý khỏe mạnh sẽ khiến bản thân phát điên vì luôn tự vấn, trong khi người độc hại lại khiến cả thế giới phát điên vì họ từ chối mọi trách nhiệm." Chính sự từ chối này khiến họ không thể thay đổi, bởi trong mắt họ, không có gì cần phải sửa chữa cả.
Những người như vậy, dù là người thân, bạn bè hay đồng nghiệp, đều khiến mối quan hệ trở nên nặng nề. Họ dễ nổi giận, khó đoán và luôn tạo cảm giác căng thẳng cho những người xung quanh. Trong họ thiếu sự nhất quán, lời nói không đi đôi với hành động, và đôi khi, họ còn sử dụng ngôn từ như một công cụ để thao túng, điều khiển người khác mà không cảm thấy cắn rứt lương tâm.
Trái lại, người có tâm trí lành mạnh luôn hướng đến sự tử tế ổn định. Họ sẵn sàng nhận lỗi nếu vô tình làm tổn thương ai đó và cố gắng sửa chữa bằng hành động thiết thực. Họ không chỉ tử tế với người có ích cho mình mà còn trân trọng tất cả những ai xung quanh, bất kể được lợi hay không.
Một dấu hiệu rõ ràng để nhận biết mối quan hệ độc hại là cảm giác luôn phải cẩn trọng, dè dặt, không dám thể hiện cảm xúc thật, sợ vô tình “kích hoạt” phản ứng tiêu cực từ phía đối phương. Nếu bạn thường xuyên rơi vào tình huống như vậy, có lẽ đã đến lúc bạn cần xem xét lại mối quan hệ đó và thiết lập những ranh giới rõ ràng hơn để bảo vệ sức khỏe tinh thần của chính mình.
Bởi lẽ, sống chung với người luôn xem mình là nạn nhân, bạn rất dễ bị cuốn vào vòng xoáy của những lời đổ lỗi, kiểm soát và sự tiêu hao cảm xúc kéo dài. Và đến một lúc nào đó, chính bạn – chứ không phải họ – sẽ trở thành người cần được chữa lành.
