TP.HCM – trung tâm kinh tế năng động nhất cả nước – đang đứng trước những thách thức lớn về ô nhiễm không khí và mật độ phương tiện cơ giới. Việc phát triển giao thông xanh, đặc biệt là khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng xe điện, được xem là hướng đi tất yếu trong bối cảnh các đô thị lớn trên thế giới đều đang thúc đẩy xu hướng này.
Trong khuôn khổ Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông, thành phố vừa công bố kết quả nghiên cứu “Vùng phát thải thấp - Lộ trình thực hiện chuyển đổi và chính sách hỗ trợ phương tiện giao thông”. Báo cáo này nêu rõ, TP.HCM sẽ áp dụng nhiều biện pháp đồng bộ nhằm giảm khí thải và khuyến khích người dân sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường.
Theo đề xuất, chương trình chuyển đổi sẽ được triển khai dựa trên ba trụ cột: điện hóa phương tiện, thiết lập vùng phát thải thấp (LEZ) và xây dựng hạ tầng, chính sách hỗ trợ. Đây là chiến lược toàn diện, vừa mang tính dài hạn, vừa tạo điều kiện cho người dân tiếp cận các phương tiện xanh một cách dễ dàng hơn.
Từ năm 2026, TP.HCM sẽ bắt đầu thiết lập vùng LEZ tại khu vực trung tâm, nơi tập trung mật độ giao thông cao nhất. Trong khu vực này, các loại xe sử dụng nhiên liệu xăng dầu không đạt chuẩn khí thải sẽ bị hạn chế lưu thông. Những khu vực như Cần Giờ và Côn Đảo cũng sẽ được thí điểm nhằm bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên và phát triển du lịch bền vững.
Phạm vi vùng LEZ bao gồm các quận trung tâm như Quận 1, 3, 5, 6, 8, 10, 11, Bình Thạnh, Tân Bình, Tân Phú và Phú Nhuận. Đây là khu vực có hơn 3,2 triệu dân sinh sống và hơn 9,2 triệu lượt di chuyển mỗi ngày – con số khổng lồ phản ánh áp lực giao thông và mức độ ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Theo kết quả quan trắc, nồng độ bụi mịn PM2.5 và PM10 ở khu vực này thường xuyên vượt ngưỡng cho phép, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân.
Trong lộ trình sắp tới, xe tải nặng chạy dầu diesel sẽ bị cấm hoàn toàn trong vùng LEZ từ năm 2026. Các loại ô tô, xe máy cũ không đạt chuẩn khí thải sẽ bị hạn chế hoạt động tùy theo khung giờ hoặc khu vực cụ thể. Song song với đó, thành phố sẽ hỗ trợ tài chính cho người dân chuyển đổi sang xe điện để đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra thuận lợi, công bằng và đồng bộ.
Cụ thể, nhóm hộ gia đình được chia thành ba mức hỗ trợ khác nhau. Với các hộ thường, thành phố dự kiến hỗ trợ 10% chi phí mua xe, tối đa 5 triệu đồng. Hộ cận nghèo sẽ được trợ cấp 80%, không quá 16 triệu đồng, trong khi hộ nghèo được hỗ trợ 100% chi phí, tối đa 20 triệu đồng cho mỗi xe điện.
Ngoài trợ cấp trực tiếp, người dân còn được giảm 50% lệ phí đăng ký, cấp biển số và được hỗ trợ lãi suất vay khi mua xe điện. Mức hỗ trợ lãi suất được đề xuất là 20% trong tối đa 5 năm, tính theo lãi suất bình quân của bốn ngân hàng thương mại lớn. Chính sách này không chỉ giảm gánh nặng tài chính mà còn khuyến khích nhiều người dân chuyển đổi sớm hơn sang phương tiện xanh.
Đối với khối doanh nghiệp, TP.HCM cũng đưa ra loạt chính sách ưu đãi đặc biệt. Các doanh nghiệp vận tải chuyển đổi sang xe điện sẽ được miễn hoàn toàn lệ phí trước bạ, giảm 50% phí bảo trì đường bộ và lệ phí biển số. Ngoài ra, doanh nghiệp còn được hỗ trợ 50% lãi suất đầu tư trong năm đầu tiên khi mua xe điện.
Với các đơn vị vận tải hành khách công cộng, đặc biệt là doanh nghiệp xe buýt, thành phố đề xuất cho vay tối đa 85% chi phí đầu tư, cùng với ưu đãi lãi suất trong thời gian lên đến 7 năm. Điều này thể hiện quyết tâm chuyển đổi toàn bộ hệ thống vận tải công cộng sang sử dụng năng lượng sạch, góp phần giảm phát thải đáng kể trong khu vực nội đô.
Để đảm bảo hạ tầng sẵn sàng cho quá trình chuyển đổi, TP.HCM đang lên kế hoạch đầu tư quy mô lớn cho giao thông xanh. Giai đoạn 2025–2030, thành phố dự kiến mở mới 72 tuyến xe buýt điện với hơn 1.100 phương tiện. Đồng thời, đầu tư 8.000 xe đạp công cộng, phát triển hành lang xanh ưu tiên cho xe đạp và người đi bộ, cũng như lắp đặt từ 750 đến hơn 1.300 trạm sạc điện tại các bãi đỗ xe, trung tâm thương mại và trục giao thông chính.
Trong hai năm đầu tiên 2025–2026, TP.HCM sẽ tập trung hoàn thiện khung pháp lý, thử nghiệm các mô hình thí điểm và chuẩn bị cơ sở hạ tầng. Tổng vốn đầu tư giai đoạn này ước tính khoảng 734 tỷ đồng. Giai đoạn 2026–2030 sẽ là thời điểm triển khai toàn diện, với trọng tâm là chuyển đổi đội xe buýt sang điện, nâng cấp hạ tầng và nhân rộng các mô hình thành công.
Tổng vốn đầu tư cho giai đoạn này ước tính lên đến 14.869 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm khoảng 80%, phần còn lại huy động từ các nguồn xã hội hóa và khu vực tư nhân. Việc kết hợp giữa nguồn lực công và tư được kỳ vọng sẽ tạo nên một hệ sinh thái giao thông xanh bền vững, vừa mang tính kinh tế, vừa đáp ứng yêu cầu môi trường.
Các chuyên gia đánh giá, nếu được triển khai đúng tiến độ, TP.HCM có thể trở thành đô thị tiên phong của Việt Nam trong lĩnh vực giao thông xanh. Lợi ích không chỉ nằm ở việc giảm phát thải khí nhà kính, mà còn giúp cải thiện đáng kể chất lượng không khí, giảm tiếng ồn, nâng cao sức khỏe cộng đồng và tạo hình ảnh thành phố văn minh, hiện đại.
Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này cũng sẽ đối mặt với nhiều thách thức. Việc thay đổi thói quen sử dụng xe xăng dầu, chi phí đầu tư ban đầu cho xe điện hay hệ thống trạm sạc chưa phủ rộng là những yếu tố cần được tính toán kỹ. Do đó, chính quyền thành phố cần đảm bảo các chính sách hỗ trợ được thực thi công bằng, minh bạch và hiệu quả, đồng thời phối hợp với doanh nghiệp, ngân hàng, nhà sản xuất để tạo nên mạng lưới hỗ trợ toàn diện.
Dù vậy, với tầm nhìn dài hạn và định hướng rõ ràng, đề án hỗ trợ chuyển đổi xe điện của TP.HCM đang mở ra một chương mới cho giao thông đô thị Việt Nam. Đây không chỉ là chính sách về môi trường mà còn là bước đi chiến lược trong quá trình hiện đại hóa hạ tầng đô thị, hướng tới mục tiêu thành phố phát thải thấp, đáng sống và bền vững trong thập kỷ tới.
